Όσοι έχετε υπόψιν σας το παλιό μου blog ίσως έχετε δει τη σχετική ανάρτηση. Παρόλο που δεν μου αρέσει να ανακυκλώνω θέματα χωρίς να έχουν αλλάξει οι απόψεις μου επ'αυτών, θεωρώ, με αφορμή μια συζήτηση που είχα με έναν γνωστό, σκόπιμο να τοποθετηθώ εκ νέου στο συγκεκριμένο. Δεν είναι κάποιο ιδιαίτερα σημαντικό θέμα, αλλά δεν είναι και ανούσια η κατάρριψη ελληναράδικων μύθων, και δη τη στιγμή που, θες λόγω εποχής, θες λόγω του διαδικτύου, ο αριθμός των οπαδών τους αυξάνεται. Ας πάρουμε το πράγμα απ'την αρχή.
Η ινδοευρωπαϊκή θεωρία είναι, στην ουσία, ένα γλωσσολογικό μοντέλο που αφορά την καταγωγή και την εξέλιξη ενός συνόλου γλωσσών. Σε αυτές συγκαταλέγονται οι Ευρωπαϊκές (πλην των Φινλανδικών και τον Ουγγρικών, που είναι Ουραλικές) καθώς και οι διάλεκτοι της Περσίας και της Ινδίας. Με μια πρώτη ματιά, οι γλώσσες αυτές, που θεωρούνται από την σύγχρονη γλωσσολογία ως μέρος μιας μεγάλης οικογένειας γλωσσών, φαίνονται να μην έχουν την παραμικρή σχέση μεταξύ τους. Η έρευνα, ωστόσο, υποδεικνύει το αντίθετο.
Η ανάπτυξη της εν λόγω θεωρίας άρχισε γύρω στον 18ο-19ο αιώνα, όταν Ευρωπαίοι λόγιοι -κυρίως Άγγλοι- που βρέθηκαν στην Ινδία, παρατήρησαν γλωσσολογικές ομοιότητες ανάμεσα σε Ευρωπαϊκές γλώσσες και Ινδικές διαλέκτους, που ήταν δύσκολο να ερμηνευτούν ως αποτέλεσμα του εμπορίου, δεδομένου ότι οι σχέσεις των Ευρωπαϊκών λαών με τους Ινδούς ήταν περιορισμένες. Ομοιότητες ανάμεσα σε Ευρωπαϊκές γλώσσες είχαν παρατηρηθεί από πολύ πιο πριν αλλά δεν θεωρήθηκε άξιο διερεύνησης. Εξάλλου, οι Ευρωπαϊκοί λαοί έχουν τριβή μεταξύ τους.
Σύμφωνα με την Ινδοευρωπαϊκή θεωρία, όλες σχεδόν οι γλώσσες της Ευρώπης, καθώς και ορισμένες μη-Ευρωπαϊκές, έχουν κοινή προέλευση. Για κάποιον βαρετά ορθολογιστή δεν είναι κάτι το εκπληκτικό: οι γλώσσες δεν μπορούν παρά να προέρχονται από άλλες, αρχαιότερες. Η γλώσσα είναι κάτι που κληρονομείς απ'τους γονείς, οι οποίοι με τη σειρά τους το κληρονομούν από άλλους, και χανόμαστε στα βάθη του χρόνου...
Το πώς άρχισαν να αναπτύσσονται οι γλώσσες είναι άλλη ιστορία και έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από βιολογική, παρά από γλωσσολογική σκοπιά. Για εξελικτικούς λόγους ο άνθρωπος κατέληξε να έχει τη δυνατότητα να συνδέσει ήχους με εικόνες και έννοιες, και να μπορεί να τους βάλει σε μια σειρά με βάση κανόνες για να συνεννοείται. Μπορεί να ήταν αναγκαίο να υπάρξει εξελικτικά, μπορεί να συνέβη παρεμπιπτόντως, να είναι απλά ένα αποτέλεσμα της εξέλιξης του εγκεφάλου μας. Η ινδοευρωπαϊκή θεωρία δεν εξηγεί την απαρχή των γλωσσών και δεν είναι κάτι που μας απασχολεί στην παρούσα ανάρτηση.
Όσο λογικό και αν ακούγεται το να προέρχεται μια γλώσσα από μια αρχαιότερη, είναι εκπληκτικό το ότι όλες αυτές οι γλώσσες, που δεν φαίνεται να έχουν καμία σχέση, προέρχονται από μια. Και είναι εκπληκτικό, αφενός γιατί κανένας δεν περίμενε να υπήρχε τέτοια σχέση, και αφετέρου γιατί για να
εξακολουθούν να υπάρχουν ομοιότητες πρέπει αυτή η γλώσσα να είναι σχετικά πρόσφατη. Συν τοις άλλοις, κοινή καταγωγή γλωσσών συνεπάγεται πως οι λαοί που μιλάνε αυτές τις γλώσσες προέρχονται από έναν συγκεκριμένο, απ'τον οποίον "κληρονόμησαν" τη γλώσσα.
Κάθε γλώσσα είναι μια κληρονομιά από αρχαιότερους λαούς. Οι γονείς μας διδάχθηκαν τη γλώσσα τους από τους παππούδες μας, οι τελευταίοι από τους γονείς τους κ.ο.κ.. Επειδή όμως κάθε γενιά αλλάζει και από λίγο τη γλώσσα της για να τη προσαρμόσει στις νέες συνθήκες, αλλάζουν τελείως με τη πάροδο του χρόνου. Μια γλώσσα μπορεί να σπάσει σε δυο διαλέκτους, επειδή μέρος του λαού που τη μιλούσε εγκαταστάθηκε σε άλλο μέρος, και αυτές να εξελιχθούν σε διαφορετικές γλώσσες. Αυτό είναι ένα από τα συνηθέστερα φαινόμενα στη γλωσσολογία.
Κάτι τέτοιο συνέβη, φερ'ειπείν, με τα Αγγλικά και τα Γερμανικά. Οι Άγγλοι (Angles) και οι Σάξονες ήταν γερμανικής προέλευσης φύλα που εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία. Η γλώσσα τους -γνωστή σήμερα ως Old English- ήταν μια γλώσσα απίστευτα όμοια με την Γερμανική, με ό,τι την χαρακτηρίζει (δύσκολη γραμματική, γραμματικά γένη κτλ).
Με την κατάκτηση της Αγγλίας απ'τους Νορμανδούς η δυτικογερμανική αυτή διάλεκτος άλλαξε τελείως. Τα γένη καταργήθηκαν. Οι κλίσεις άλλαξαν. Η γραμματική απλοποιήθηκε. Κάποιοι κανόνες άλλαξαν σύμφωνα με τα γούστα των Νορμανδών (πχ παρελθοντικοί χρόνοι των ρημάτων. Λέμε, φερ'ειπείν, "i knew" και όχι "i knowed") και κάποιοι με των Άγγλων. Και στη πορεία άλλαξε και η προφορά ("έι" αντί για "α", "όου" αντί για "ο" κτλ). Δεδομένου πως η γραφή των Old-English ήταν φωνολογική -έγραφες όπως μιλούσες- καταλαβαίνουμε πως η αλλαγή ήταν τεράστια. Πώς να διαβαζόταν, ας πούμε, το "enough";
Όσο πιο πίσω πηγαίνουμε στον χρόνο, τόσο περισσότερο η Αγγλική ομοιάζει με την Γερμανική. Οι σημερινοί Άγγλοι λένε "you make" και οι Γερμανοί "du machst", και ο Shakespeare έγραφε "thou makest". Πριν το great vowel shift προφερόταν "μάκεστ", για να γίνει στη πορεία "μέικεστ" και να εξελιχθεί στο σημερινό "μέικ". Έχουμε να κάνουμε με δυο τελείως διαφορετικές γλώσσες που προέρχονται από μια.
Και μόνο το παράδειγμα της Αγγλικής είναι αρκετό για να πειστεί κάποιος πως μια γλώσσα μπορεί να μεταλλαχθεί τελείως σε σχετικά λίγο χρόνο: μέσα σε διάστημα ούτε 15 αιώνων από την εγκατάσταση των Αγγλοσαξόνων στην Βρετανία, η γλώσσα που μιλάνε οι απόγονοί τους έχει ελάχιστη σχέση με εκείνη που μιλούσαν οι ίδιοι, και μόνο η ετυμολογία των λέξεων προδίδει τη σχέση τους. Κάτι παρόμοιο συνέβη, αν και σε πολύ διαφορετικό βαθμό, με την Ελληνική. Η γραμματική, το συντακτικό και η προφορά της αρχαίας και της νέας Ελληνικής, δεν έχουν παρά ελάχιστες ομοιότητες, και σχεδόν μόνο απ'το λεξιλόγιο φαίνεται η σχέση τους.
Αυτό είναι ένα καλά μελετημένο φαινόμενο στη γλωσσολογία. Οι γλώσσες δεν μένουν ίδιες με την πάροδο του χρόνου. Παραμένουν, όμως, ομοιότητες που προδίδουν τις σχέσεις μεταξύ γλωσσών. Η Ινδοευρωπαϊκή θεωρία αφορά ακριβώς αυτό το φαινόμενο: την μετάλλαξη μιας γλώσσας κατά την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξή της σε πολλές τελείως διαφορετικές. Η γλώσσα αυτή είναι η επονομαζόμενη "πρωτοινδοευρωπαϊκή", γραπτό δείγμα της οποίας οι γλωσσολόγοι... θα πούλαγαν τη μάνα τους για να βρουν.
Ως ανεφέρθη, δεδομένου του πόσο μπορεί να αλλάξει μια γλώσσα σε μικρό χρονικό διάστημα, τη στιγμή που εξακολουθούν να υπάρχουν κοινά σε αυτές τις γλώσσες (λέξεις, μεταφορές, και ενίοτε γραμματικοί κανόνες) πρέπει η πρωτοινδοευρωπαϊκή να ομιλείτο σχετικά πρόσφατα. Εικάζεται πως υπήρχε γύρω στη 7η-10η χιλιετία π.Χ. αλλά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Έχουμε, όμως, βάσιμους λόγους να πιστεύουμε πως οι επονομαζόμενοι Ινδοευρωπαϊκοί λαοί κατάγονται από έναν.
Απόδειξη για την Ινδοευρωπαϊκή θεωρία δεν παρέχουν μόνο οι γλωσσικές, αλλά ορισμένες γενετικές ομοιότητες μεταξύ των Ινδοευρωπαίων. Αναλυτικότερα για την θεωρία και τις αποδείξεις περί αυτής μπορεί να διαβάσει κάποιος εδώ.
Παρατηρείται όμως μια τάση αμφισβήτησης της Ινδοευρωπαϊκής θεωρίας, από γλωσσολόγους και μη. Το να αμφισβητείται μια θεωρία στα πλαίσια της επιστήμης είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό. Πάντοτε υπάρχει το ενδεχόμενο να έχει να προτείνει κάποιος κάτι καλύτερο, πάντοτε μπορεί να παρουσιαστούν αποδείξεις περί του αντιθέτου, και δεν μπορούμε παρά να δεχτούμε τις όποιες αντιδράσεις. Χρήζει όμως ίδιας αντιμετώπισης η αμφισβήτηση επιστημονικών θεωριών για λόγους... πολιτικούς;
Για κάποιο μυστήριο αυτοί που αμφισβητούν επιστημονικές θεωρίες για να μην βγουν εσφαλμένες οι αντιλήψεις τους ανήκουν, συνήθως, στο δεξί μέρος του πολιτικού φάσματος. Πράγμα που δεν είναι ακριβώς έκπληξη, καθώς κυρίως οι δικές τους πεποιθήσεις είναι που βγαίνουν λάθος από την επιστήμη... Καθόλου τυχαίο, δεδομένου πως οι ιδεολογίες τους διαποτίζονται από το συναίσθημα, παρά απ'τη λογική.
Η ιδεολογία που έχει αυτό το ιδίωμα σε μεγαλύτερο βαθμό είναι ο εθνικισμός και πολλές θεωρίες που αναφέρουν ή υποδεικνύουν κοινή καταγωγή των Ελλήνων (ή του εκάστοτε λαού) και άλλων εθνών, απορρίπτονται μετά βδελυγμίας από τους εθνικιστές. Αυτό γιατί, για το εθνικιστικό σαβουροϊδεολόγημα, για να αξίζει ένα έθνος πρέπει να είναι... καθαρό, και μάλλον δεν είναι ιδιαίτερα καθαρός ένας λαός που προέρχεται από άλλους, σωστά;
Αυτή τους η τάση -να προσπαθούν να πείσουν πως η φυλή τους είναι "καθαρή"- θα ενδιέφερε πολύ έναν ψυχολόγο. Τυπικά, οι εθνικιστές (εκτός των επαγγελματιών) είναι άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και με... σύνδρομα κατωτερότητας. Δεν θέλω να προσβάλω κάποιον, αλλά δεν μπορεί να εμμένει κάποιος στην καθαρότητας της φυλής του (που, όπως είπαμε, της δίνει "αξία"!) σε βαθμό που να αμφισβητεί την επιστήμη, για κάποιον άλλον λόγο πέρα απ'το να καυχηθεί για την καταγωγή του, χωρίς να έχει κόμπλεξ.
Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θεωρούν πως αξίζουν ως ατομικές υπάρξεις αλλά, παρόλα αυτά, θέλουν να πείσουν ότι είναι ανώτεροι λόγω καταγωγής; Υπάρχει περίπτωση κάποιος που έχει να καυχηθεί για προσωπικά του επιτεύγματα, να προτιμάει να καυχάται για επιτεύγματα προγόνων; Οι εθνικιστές θεωρούν πως το να κατάγονται από έναν λαό τους δίνει... πνευματικά δικαιώματα πάνω στα επιτεύγματα του τελευταίου, μαζί με το δικαίωμα να τα παρουσιάζουν ως δικά τους.
Μια από τις θεωρίες που αμφισβητούν για αυτόν τον λόγο είναι η ινδοευρωπαϊκή. Για το αδύναμο μυαλουδάκι ενός εθνικιστή είναι... μισελληνισμός να λες πως η γλώσσα μας προέρχεται από κάποια αρχαιότερη, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από μια πιο παλιά.
Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι, καλοί μου φίλοι. Η λογική και η επιστήμη δεν είναι ανθελληνισμός. Η γλωσσολογία είναι μια επιστήμη, και πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν επιστήμη. Όπως οι θετικές επιστήμες μας λένε πράγματα που παίζει και να μην μας κάθονται καλά στο αυτί (όπως, φερ'ειπείν, ότι δεν είμαστε στο κέντρο του σύμπαντος, και ότι το σύμπαν δεν έχει καν κέντρο), έτσι και η γλωσσολογία μας λέει πράγματα που ενδεχομένως να μας χαλάνε.
Δυστυχώς για την εθνική σας υπερηφάνεια, οι Έλληνες δεν φύτρωσαν στο έδαφος για να είναι απόλυτα "αυτόχθονες". Οι πρόγονοί τους ήρθαν από κάπου, όπως και οι πρόγονοι των προγόνων τους. Μαζί με αυτούς ήρθαν και οι γλώσσες τους, οι οποίες εξελίχθηκαν στη σημερινή Ελληνική. Αν διαφωνείτε... ε, αποδείξτε μας πως ξεφυτρώσαμε. Εφόσον προτείνετε κάτι εναλλακτικό, η υποχρέωση της απόδειξης εναποτίθεται σε εσάς.
Το κύριο αντεπιχείρημα (στον βαθμό που μπορεί να θεωρηθεί τέτοιο) των ελληναράδων είναι ότι οι ομοιότητες των Ευρωπαϊκών γλωσσών οφείλονται στο ότι... δανείστηκαν από την Ελληνική. οκ. Παραβλέπουμε το γεγονός ότι γλώσσες όπως τα σανσκριτικά ή οι Κελτικές διάλεκτοι είναι λίγο δύσκολο να δανείστηκαν από την Ελληνική, γιατί δεν υπήρχε τριβή μεταξύ των λαών αυτών. Πώς εξηγεί το εν λόγω "μοντέλο" την προέλευση των Ευρωπαϊκών γλωσσών; Από πού προήλθαν; Για την Ελληνική γλώσσα τι ισχύει; Προέρχεται από ξεχωριστή γλώσσα απ'των άλλων Ινδοευρωπαίων; Εκείνη από πού προήλθε; Υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να εξηγηθούν στα πλαίσια της γλωσσολογίας -χωρίς να μπλέκεται καθόλου η πολιτική.
Η προσπάθεια κατασκευής "ελληνοκεντρικών" μοντέλων δεν θα μπορούσε να είναι πιο αντιεπιστημονική. Στην επιστήμη εξάγουμε τις θεωρίες από τα δεδομένα, όχι τα δεδομένα από τις θεωρίες, και οι γελοιότητες περί "κατακρεουργημένων ελληνικών", όποτε αναφερόμαστε σε άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες (ο Άδωνις μάλιστα κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο "Τα Αγγλικά είναι Ελληνική διάλεκτος!") ακολουθούν την αντίθετη φιλοσοφία. Αντιμετωπίζουν τον ελληνοκεντρισμό ως τη μια και απόλυτη και μοναδική αλήθεια, και εξάγουν συμπεράσματα για τις γλώσσες και την ιστορία με βάση αυτόν.
Υποθέστε πως είστε εξωγήινος γλωσσολόγος και βρίσκεστε να μελετάτε τις γλώσσες του πλανήτη μας. Όταν πέφτατε πάνω στις Ινδοευρωπαϊκές... τι σας κάνει να πιστεύετε ότι θα λέγατε πως προέρχονται από την Ελληνική, και όχι από κάποια αρχαιότερη που έχει εξαφανιστεί; Κανονικά δεν θα έμπαινα στον κόπο να επιχειρηματολογήσω περί αυτών, αλλά, δυστυχώς, υπάρχει αρκετός κόσμος που παίρνει στα σοβαρά τις ελληνοκεντρικές θεωρίες των εθνικιστών καριέρας.
Έστω όμως ότι η ινδοευρωπαϊκή θεωρία είναι λανθασμένη και ότι αυτές οι γλώσσες ομοιάζουν απλά γιατί επηρεάστηκαν από την Ελληνική (και ότι τα Αγγλικά είναι όντως Ελληνική διάλεκτος...). Από πότε αυτό καθιστά κάποιον ανώτερο επειδή είναι Έλληνας; Πολύ περισσότερο, από πότε λέει αυτό κάτι για την αξία του τσούρμου των κατσίβελων που εμφανίζονται σήμερα υπό το όνομα "Έλληνες;" Με την ίδια λογική, επειδή οι Ευρωπαϊκές γλώσσες επηρεάστηκαν από τη Λατινική, οι Ιταλοί είναι ανώτεροι. Στέκει;
Όπως αναφέραμε, μια γλώσσα μπορεί σε μικρό χρονικό διάστημα να μεταλλαχθεί τελείως. Νομίζω το παράδειγμα των Αγγλικών και των Γερμανικών είναι αρκούντως πειστικό. Αν θέλετε παράδειγμα από την Ελληνική... ε, πιάστε τα Τσακώνικα και συγκρίνετέ τα με τα σημερινά Ελληνικά. Μερικοί αιώνες αποκλεισμού στα βουνά και να τι αλλαγή μπορεί να προκληθεί.
Δεν είναι δύσκολο μια νέα γλώσσα να προκύψει από μια παλαιότερη, και δη αν έχει μεσολαβήσει χρονικό διάστημα 10 χιλιετιών. Αν μια χιλιετία είναι αρκετή για να μετατραπει η γλώσσα του Aethelwolf στα σημερινά Αγγλικά, τι μπορεί να γίνει σε δέκα; Σε πόσες γλώσσες μπορεί να διασπαστεί μια διάλεκτος;
Σίγουρα η ινδοευρωπαϊκή θεωρία δεν είναι απόλυτα ολοκληρωμένο μοντέλο -είναι πολλά τα κενά που έχει-, είναι όμως το καλύτερο που έχουμε όσον αφορά τις Ευρωπαϊκές γλώσσες. Και το να διαφωνείς λόγω ελληναραδισμού είναι επιεικώς καταγέλαστο.
Η ινδοευρωπαϊκή θεωρία είναι, στην ουσία, ένα γλωσσολογικό μοντέλο που αφορά την καταγωγή και την εξέλιξη ενός συνόλου γλωσσών. Σε αυτές συγκαταλέγονται οι Ευρωπαϊκές (πλην των Φινλανδικών και τον Ουγγρικών, που είναι Ουραλικές) καθώς και οι διάλεκτοι της Περσίας και της Ινδίας. Με μια πρώτη ματιά, οι γλώσσες αυτές, που θεωρούνται από την σύγχρονη γλωσσολογία ως μέρος μιας μεγάλης οικογένειας γλωσσών, φαίνονται να μην έχουν την παραμικρή σχέση μεταξύ τους. Η έρευνα, ωστόσο, υποδεικνύει το αντίθετο.
Η ανάπτυξη της εν λόγω θεωρίας άρχισε γύρω στον 18ο-19ο αιώνα, όταν Ευρωπαίοι λόγιοι -κυρίως Άγγλοι- που βρέθηκαν στην Ινδία, παρατήρησαν γλωσσολογικές ομοιότητες ανάμεσα σε Ευρωπαϊκές γλώσσες και Ινδικές διαλέκτους, που ήταν δύσκολο να ερμηνευτούν ως αποτέλεσμα του εμπορίου, δεδομένου ότι οι σχέσεις των Ευρωπαϊκών λαών με τους Ινδούς ήταν περιορισμένες. Ομοιότητες ανάμεσα σε Ευρωπαϊκές γλώσσες είχαν παρατηρηθεί από πολύ πιο πριν αλλά δεν θεωρήθηκε άξιο διερεύνησης. Εξάλλου, οι Ευρωπαϊκοί λαοί έχουν τριβή μεταξύ τους.
Σύμφωνα με την Ινδοευρωπαϊκή θεωρία, όλες σχεδόν οι γλώσσες της Ευρώπης, καθώς και ορισμένες μη-Ευρωπαϊκές, έχουν κοινή προέλευση. Για κάποιον βαρετά ορθολογιστή δεν είναι κάτι το εκπληκτικό: οι γλώσσες δεν μπορούν παρά να προέρχονται από άλλες, αρχαιότερες. Η γλώσσα είναι κάτι που κληρονομείς απ'τους γονείς, οι οποίοι με τη σειρά τους το κληρονομούν από άλλους, και χανόμαστε στα βάθη του χρόνου...
Το πώς άρχισαν να αναπτύσσονται οι γλώσσες είναι άλλη ιστορία και έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από βιολογική, παρά από γλωσσολογική σκοπιά. Για εξελικτικούς λόγους ο άνθρωπος κατέληξε να έχει τη δυνατότητα να συνδέσει ήχους με εικόνες και έννοιες, και να μπορεί να τους βάλει σε μια σειρά με βάση κανόνες για να συνεννοείται. Μπορεί να ήταν αναγκαίο να υπάρξει εξελικτικά, μπορεί να συνέβη παρεμπιπτόντως, να είναι απλά ένα αποτέλεσμα της εξέλιξης του εγκεφάλου μας. Η ινδοευρωπαϊκή θεωρία δεν εξηγεί την απαρχή των γλωσσών και δεν είναι κάτι που μας απασχολεί στην παρούσα ανάρτηση.
Όσο λογικό και αν ακούγεται το να προέρχεται μια γλώσσα από μια αρχαιότερη, είναι εκπληκτικό το ότι όλες αυτές οι γλώσσες, που δεν φαίνεται να έχουν καμία σχέση, προέρχονται από μια. Και είναι εκπληκτικό, αφενός γιατί κανένας δεν περίμενε να υπήρχε τέτοια σχέση, και αφετέρου γιατί για να
εξακολουθούν να υπάρχουν ομοιότητες πρέπει αυτή η γλώσσα να είναι σχετικά πρόσφατη. Συν τοις άλλοις, κοινή καταγωγή γλωσσών συνεπάγεται πως οι λαοί που μιλάνε αυτές τις γλώσσες προέρχονται από έναν συγκεκριμένο, απ'τον οποίον "κληρονόμησαν" τη γλώσσα.
Κάθε γλώσσα είναι μια κληρονομιά από αρχαιότερους λαούς. Οι γονείς μας διδάχθηκαν τη γλώσσα τους από τους παππούδες μας, οι τελευταίοι από τους γονείς τους κ.ο.κ.. Επειδή όμως κάθε γενιά αλλάζει και από λίγο τη γλώσσα της για να τη προσαρμόσει στις νέες συνθήκες, αλλάζουν τελείως με τη πάροδο του χρόνου. Μια γλώσσα μπορεί να σπάσει σε δυο διαλέκτους, επειδή μέρος του λαού που τη μιλούσε εγκαταστάθηκε σε άλλο μέρος, και αυτές να εξελιχθούν σε διαφορετικές γλώσσες. Αυτό είναι ένα από τα συνηθέστερα φαινόμενα στη γλωσσολογία.
Κάτι τέτοιο συνέβη, φερ'ειπείν, με τα Αγγλικά και τα Γερμανικά. Οι Άγγλοι (Angles) και οι Σάξονες ήταν γερμανικής προέλευσης φύλα που εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία. Η γλώσσα τους -γνωστή σήμερα ως Old English- ήταν μια γλώσσα απίστευτα όμοια με την Γερμανική, με ό,τι την χαρακτηρίζει (δύσκολη γραμματική, γραμματικά γένη κτλ).
Με την κατάκτηση της Αγγλίας απ'τους Νορμανδούς η δυτικογερμανική αυτή διάλεκτος άλλαξε τελείως. Τα γένη καταργήθηκαν. Οι κλίσεις άλλαξαν. Η γραμματική απλοποιήθηκε. Κάποιοι κανόνες άλλαξαν σύμφωνα με τα γούστα των Νορμανδών (πχ παρελθοντικοί χρόνοι των ρημάτων. Λέμε, φερ'ειπείν, "i knew" και όχι "i knowed") και κάποιοι με των Άγγλων. Και στη πορεία άλλαξε και η προφορά ("έι" αντί για "α", "όου" αντί για "ο" κτλ). Δεδομένου πως η γραφή των Old-English ήταν φωνολογική -έγραφες όπως μιλούσες- καταλαβαίνουμε πως η αλλαγή ήταν τεράστια. Πώς να διαβαζόταν, ας πούμε, το "enough";
Όσο πιο πίσω πηγαίνουμε στον χρόνο, τόσο περισσότερο η Αγγλική ομοιάζει με την Γερμανική. Οι σημερινοί Άγγλοι λένε "you make" και οι Γερμανοί "du machst", και ο Shakespeare έγραφε "thou makest". Πριν το great vowel shift προφερόταν "μάκεστ", για να γίνει στη πορεία "μέικεστ" και να εξελιχθεί στο σημερινό "μέικ". Έχουμε να κάνουμε με δυο τελείως διαφορετικές γλώσσες που προέρχονται από μια.
Και μόνο το παράδειγμα της Αγγλικής είναι αρκετό για να πειστεί κάποιος πως μια γλώσσα μπορεί να μεταλλαχθεί τελείως σε σχετικά λίγο χρόνο: μέσα σε διάστημα ούτε 15 αιώνων από την εγκατάσταση των Αγγλοσαξόνων στην Βρετανία, η γλώσσα που μιλάνε οι απόγονοί τους έχει ελάχιστη σχέση με εκείνη που μιλούσαν οι ίδιοι, και μόνο η ετυμολογία των λέξεων προδίδει τη σχέση τους. Κάτι παρόμοιο συνέβη, αν και σε πολύ διαφορετικό βαθμό, με την Ελληνική. Η γραμματική, το συντακτικό και η προφορά της αρχαίας και της νέας Ελληνικής, δεν έχουν παρά ελάχιστες ομοιότητες, και σχεδόν μόνο απ'το λεξιλόγιο φαίνεται η σχέση τους.
Αυτό είναι ένα καλά μελετημένο φαινόμενο στη γλωσσολογία. Οι γλώσσες δεν μένουν ίδιες με την πάροδο του χρόνου. Παραμένουν, όμως, ομοιότητες που προδίδουν τις σχέσεις μεταξύ γλωσσών. Η Ινδοευρωπαϊκή θεωρία αφορά ακριβώς αυτό το φαινόμενο: την μετάλλαξη μιας γλώσσας κατά την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξή της σε πολλές τελείως διαφορετικές. Η γλώσσα αυτή είναι η επονομαζόμενη "πρωτοινδοευρωπαϊκή", γραπτό δείγμα της οποίας οι γλωσσολόγοι... θα πούλαγαν τη μάνα τους για να βρουν.
Ως ανεφέρθη, δεδομένου του πόσο μπορεί να αλλάξει μια γλώσσα σε μικρό χρονικό διάστημα, τη στιγμή που εξακολουθούν να υπάρχουν κοινά σε αυτές τις γλώσσες (λέξεις, μεταφορές, και ενίοτε γραμματικοί κανόνες) πρέπει η πρωτοινδοευρωπαϊκή να ομιλείτο σχετικά πρόσφατα. Εικάζεται πως υπήρχε γύρω στη 7η-10η χιλιετία π.Χ. αλλά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Έχουμε, όμως, βάσιμους λόγους να πιστεύουμε πως οι επονομαζόμενοι Ινδοευρωπαϊκοί λαοί κατάγονται από έναν.
Απόδειξη για την Ινδοευρωπαϊκή θεωρία δεν παρέχουν μόνο οι γλωσσικές, αλλά ορισμένες γενετικές ομοιότητες μεταξύ των Ινδοευρωπαίων. Αναλυτικότερα για την θεωρία και τις αποδείξεις περί αυτής μπορεί να διαβάσει κάποιος εδώ.
Παρατηρείται όμως μια τάση αμφισβήτησης της Ινδοευρωπαϊκής θεωρίας, από γλωσσολόγους και μη. Το να αμφισβητείται μια θεωρία στα πλαίσια της επιστήμης είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό. Πάντοτε υπάρχει το ενδεχόμενο να έχει να προτείνει κάποιος κάτι καλύτερο, πάντοτε μπορεί να παρουσιαστούν αποδείξεις περί του αντιθέτου, και δεν μπορούμε παρά να δεχτούμε τις όποιες αντιδράσεις. Χρήζει όμως ίδιας αντιμετώπισης η αμφισβήτηση επιστημονικών θεωριών για λόγους... πολιτικούς;
Για κάποιο μυστήριο αυτοί που αμφισβητούν επιστημονικές θεωρίες για να μην βγουν εσφαλμένες οι αντιλήψεις τους ανήκουν, συνήθως, στο δεξί μέρος του πολιτικού φάσματος. Πράγμα που δεν είναι ακριβώς έκπληξη, καθώς κυρίως οι δικές τους πεποιθήσεις είναι που βγαίνουν λάθος από την επιστήμη... Καθόλου τυχαίο, δεδομένου πως οι ιδεολογίες τους διαποτίζονται από το συναίσθημα, παρά απ'τη λογική.
Η ιδεολογία που έχει αυτό το ιδίωμα σε μεγαλύτερο βαθμό είναι ο εθνικισμός και πολλές θεωρίες που αναφέρουν ή υποδεικνύουν κοινή καταγωγή των Ελλήνων (ή του εκάστοτε λαού) και άλλων εθνών, απορρίπτονται μετά βδελυγμίας από τους εθνικιστές. Αυτό γιατί, για το εθνικιστικό σαβουροϊδεολόγημα, για να αξίζει ένα έθνος πρέπει να είναι... καθαρό, και μάλλον δεν είναι ιδιαίτερα καθαρός ένας λαός που προέρχεται από άλλους, σωστά;
Αυτή τους η τάση -να προσπαθούν να πείσουν πως η φυλή τους είναι "καθαρή"- θα ενδιέφερε πολύ έναν ψυχολόγο. Τυπικά, οι εθνικιστές (εκτός των επαγγελματιών) είναι άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και με... σύνδρομα κατωτερότητας. Δεν θέλω να προσβάλω κάποιον, αλλά δεν μπορεί να εμμένει κάποιος στην καθαρότητας της φυλής του (που, όπως είπαμε, της δίνει "αξία"!) σε βαθμό που να αμφισβητεί την επιστήμη, για κάποιον άλλον λόγο πέρα απ'το να καυχηθεί για την καταγωγή του, χωρίς να έχει κόμπλεξ.
Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θεωρούν πως αξίζουν ως ατομικές υπάρξεις αλλά, παρόλα αυτά, θέλουν να πείσουν ότι είναι ανώτεροι λόγω καταγωγής; Υπάρχει περίπτωση κάποιος που έχει να καυχηθεί για προσωπικά του επιτεύγματα, να προτιμάει να καυχάται για επιτεύγματα προγόνων; Οι εθνικιστές θεωρούν πως το να κατάγονται από έναν λαό τους δίνει... πνευματικά δικαιώματα πάνω στα επιτεύγματα του τελευταίου, μαζί με το δικαίωμα να τα παρουσιάζουν ως δικά τους.
Μια από τις θεωρίες που αμφισβητούν για αυτόν τον λόγο είναι η ινδοευρωπαϊκή. Για το αδύναμο μυαλουδάκι ενός εθνικιστή είναι... μισελληνισμός να λες πως η γλώσσα μας προέρχεται από κάποια αρχαιότερη, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από μια πιο παλιά.
Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι, καλοί μου φίλοι. Η λογική και η επιστήμη δεν είναι ανθελληνισμός. Η γλωσσολογία είναι μια επιστήμη, και πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν επιστήμη. Όπως οι θετικές επιστήμες μας λένε πράγματα που παίζει και να μην μας κάθονται καλά στο αυτί (όπως, φερ'ειπείν, ότι δεν είμαστε στο κέντρο του σύμπαντος, και ότι το σύμπαν δεν έχει καν κέντρο), έτσι και η γλωσσολογία μας λέει πράγματα που ενδεχομένως να μας χαλάνε.
Δυστυχώς για την εθνική σας υπερηφάνεια, οι Έλληνες δεν φύτρωσαν στο έδαφος για να είναι απόλυτα "αυτόχθονες". Οι πρόγονοί τους ήρθαν από κάπου, όπως και οι πρόγονοι των προγόνων τους. Μαζί με αυτούς ήρθαν και οι γλώσσες τους, οι οποίες εξελίχθηκαν στη σημερινή Ελληνική. Αν διαφωνείτε... ε, αποδείξτε μας πως ξεφυτρώσαμε. Εφόσον προτείνετε κάτι εναλλακτικό, η υποχρέωση της απόδειξης εναποτίθεται σε εσάς.
Το κύριο αντεπιχείρημα (στον βαθμό που μπορεί να θεωρηθεί τέτοιο) των ελληναράδων είναι ότι οι ομοιότητες των Ευρωπαϊκών γλωσσών οφείλονται στο ότι... δανείστηκαν από την Ελληνική. οκ. Παραβλέπουμε το γεγονός ότι γλώσσες όπως τα σανσκριτικά ή οι Κελτικές διάλεκτοι είναι λίγο δύσκολο να δανείστηκαν από την Ελληνική, γιατί δεν υπήρχε τριβή μεταξύ των λαών αυτών. Πώς εξηγεί το εν λόγω "μοντέλο" την προέλευση των Ευρωπαϊκών γλωσσών; Από πού προήλθαν; Για την Ελληνική γλώσσα τι ισχύει; Προέρχεται από ξεχωριστή γλώσσα απ'των άλλων Ινδοευρωπαίων; Εκείνη από πού προήλθε; Υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να εξηγηθούν στα πλαίσια της γλωσσολογίας -χωρίς να μπλέκεται καθόλου η πολιτική.
Η προσπάθεια κατασκευής "ελληνοκεντρικών" μοντέλων δεν θα μπορούσε να είναι πιο αντιεπιστημονική. Στην επιστήμη εξάγουμε τις θεωρίες από τα δεδομένα, όχι τα δεδομένα από τις θεωρίες, και οι γελοιότητες περί "κατακρεουργημένων ελληνικών", όποτε αναφερόμαστε σε άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες (ο Άδωνις μάλιστα κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο "Τα Αγγλικά είναι Ελληνική διάλεκτος!") ακολουθούν την αντίθετη φιλοσοφία. Αντιμετωπίζουν τον ελληνοκεντρισμό ως τη μια και απόλυτη και μοναδική αλήθεια, και εξάγουν συμπεράσματα για τις γλώσσες και την ιστορία με βάση αυτόν.
Υποθέστε πως είστε εξωγήινος γλωσσολόγος και βρίσκεστε να μελετάτε τις γλώσσες του πλανήτη μας. Όταν πέφτατε πάνω στις Ινδοευρωπαϊκές... τι σας κάνει να πιστεύετε ότι θα λέγατε πως προέρχονται από την Ελληνική, και όχι από κάποια αρχαιότερη που έχει εξαφανιστεί; Κανονικά δεν θα έμπαινα στον κόπο να επιχειρηματολογήσω περί αυτών, αλλά, δυστυχώς, υπάρχει αρκετός κόσμος που παίρνει στα σοβαρά τις ελληνοκεντρικές θεωρίες των εθνικιστών καριέρας.
Έστω όμως ότι η ινδοευρωπαϊκή θεωρία είναι λανθασμένη και ότι αυτές οι γλώσσες ομοιάζουν απλά γιατί επηρεάστηκαν από την Ελληνική (και ότι τα Αγγλικά είναι όντως Ελληνική διάλεκτος...). Από πότε αυτό καθιστά κάποιον ανώτερο επειδή είναι Έλληνας; Πολύ περισσότερο, από πότε λέει αυτό κάτι για την αξία του τσούρμου των κατσίβελων που εμφανίζονται σήμερα υπό το όνομα "Έλληνες;" Με την ίδια λογική, επειδή οι Ευρωπαϊκές γλώσσες επηρεάστηκαν από τη Λατινική, οι Ιταλοί είναι ανώτεροι. Στέκει;
Όπως αναφέραμε, μια γλώσσα μπορεί σε μικρό χρονικό διάστημα να μεταλλαχθεί τελείως. Νομίζω το παράδειγμα των Αγγλικών και των Γερμανικών είναι αρκούντως πειστικό. Αν θέλετε παράδειγμα από την Ελληνική... ε, πιάστε τα Τσακώνικα και συγκρίνετέ τα με τα σημερινά Ελληνικά. Μερικοί αιώνες αποκλεισμού στα βουνά και να τι αλλαγή μπορεί να προκληθεί.
Δεν είναι δύσκολο μια νέα γλώσσα να προκύψει από μια παλαιότερη, και δη αν έχει μεσολαβήσει χρονικό διάστημα 10 χιλιετιών. Αν μια χιλιετία είναι αρκετή για να μετατραπει η γλώσσα του Aethelwolf στα σημερινά Αγγλικά, τι μπορεί να γίνει σε δέκα; Σε πόσες γλώσσες μπορεί να διασπαστεί μια διάλεκτος;
Σίγουρα η ινδοευρωπαϊκή θεωρία δεν είναι απόλυτα ολοκληρωμένο μοντέλο -είναι πολλά τα κενά που έχει-, είναι όμως το καλύτερο που έχουμε όσον αφορά τις Ευρωπαϊκές γλώσσες. Και το να διαφωνείς λόγω ελληναραδισμού είναι επιεικώς καταγέλαστο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου